Gallerí Hlemmur var stofnað í september 1999 af Þóru Þórisdóttur og Valgerði Guðlaugsdóttur. Í upphafi leigðu þær húsnæðið við Hlemm sem vinnustofu, en fannst það strax bjóða upp á möguleika gallerísins. Þóra segir að fyrir þeim hafi vakað að skapa vettvang sem þeim fannst þá ekki vera fyrir hendi í borginni. "Við hugsuðum um það hvernig tækifæri við myndum vilja fá sem myndlistarmenn, og í hvernig galleríi við myndum vilja sýna í. Við ákváðum að sýningarstefnan yrði grundvölluð á ungri og framsækinni myndlist af okkar eigin kynslóð, og við myndum sjálfar velja og bjóða þeim sem við vildum að sýndu hjá okkur. Okkur fannst við ekki hafa burði til að vega og meta kynslóðina á undan okkur. Þá var það grundvallaratriði í okkar huga að geta boðið myndlistarmönnum að sýna án endurgjalds."

Þetta gerðu þær Þóra og Valgerður, og höfðu galleríið opið sex daga í viku, sáu um undirbúning og sátu sjálfar yfir sýningunum. Eftir ár sáu þær að dæmið myndi ekki ganga upp. Þær þurftu að vinna launavinnu á nóttunni og sjá um galleríið á daginn ásamt sínum eigin myndlistarstörfum, og tekjurnar dugðu ekki fyrir kostnaði. "Þetta var einum of erfitt. Fyrst tókum við til bragðs að stytta opnunartímann, og svo báðum við myndlistarmennina að sitja yfir eigin sýningum að hluta til. Að endingu varð það að ráði að taka upp gjald af myndlistarmönnunum til að greiða niður kostnað, og það fannst okkur skref afturábak, sem við vonuðum þá að yrði aðeins tímabundið. Því eðlilegra væri að borga listamönnum fyrir framlag sitt en að rukka þá fyrir framkvæmdina. Þetta þátttökugjald sem við tókum upp eyðilagði líka þá hugmynd okkar að geta "boðið" fólki að sýna, að þurfa svo að útskýra að það þyrfti samt að taka þátt í kostnaðinum. Þetta kom sér sérlega illa þegar við vorum að bjóða erlendum listamönnum að sýna í galleríinu."

Sýningarsalir fella niður gjöld

Þóra segir að síðan þetta var hafi margt breyst. Á þessum tíma voru fáir sem engir ókeypis salir fyrir unga og upprennandi myndlistarmenn. "Það sem hefur breyst er það, að sýningarstaðirnir hafa smám saman verið að fella niður gjald fyrir sýningarsali sína. Þetta á meðal annars við um Gerðarsafn, Hafnarborg, Listasafn ASÍ og Nýlistasafnið. Sýningartækifæri yngri kynslóðarinnar hafa einnig stóraukist, jafnvel á kostnað þeirra eldri. En það má segja það um okkar kynslóð að hún hafi verið einstaklega dugleg við að skapa sér sjálf vettvang og tækifæri."

Þóra segir að þær Valgerður hafi ekki ætlað Gallerí Hlemmi að vera faglegt sölugallerí í byrjun, enda hafi þær hvorug haft menntun né reynslu á því sviði; - þær séu fyrst og fremst myndlistarmenn. "Við vildum hins vegar stilla þessu upp sem listamannareknu framsæknu tilraunagallerí sem sýndi gagnrýna samtímamyndlist, ynni eins faglega og kostur væri á, og álitum að þannig fengjum við reynslu og gætum byggt upp orðspor sem gerði okkur kleyft að sækja um og fá opinber framlög á menningarsviðinu."

Í fyrsta skiptið sem þær Þóra og Valgerður sóttu um framlag til Reykjavíkurborgar, fengu þær 200 þúsund krónur, og segir Þóra að þær hafi verið mjög ánægðar. "Það hjálpaði talsvert upp á reksturinn, fyrir utan að vera viðurkenning á starfseminni og hvatning til þess að halda áfram. Næsta ár fengum við 300 þúsund króna framlag frá borginni og vorum enn ánægðar, enda engin fordæmi sem við vissum um á þessum tíma um hærri framlög til starfsemi af þessu tagi, eftir svo stuttan starfstíma."

Á þeim tíma hætti Valgerður og Þóra tók ein við rekstrinum. Hún segir það hafa verið erfitt, því ljóst var að með honum þyrfti hún að greiða úr eigin vasa eftir sem áður. Hún fékk til liðs við sig listamenn sem höfðu sýnt í galleríinu og myndaði stjórn til þess að vinna með sér að stefnumótun og sýningarstjórn, - ekki til að taka þátt í rekstrarkostnaði né yfirsetu, enda myndlistarmenn sjaldnast aflögufærir með peninga og tíma þar sem þeir vinna sína eigin myndlist oftast á eigin kostnað sem þeir fjármagna með launavinnu. Í þessum hópi voru Erla S. Haraldsdóttir, Pétur Örn Friðriksson og Magnús Sigurðarson. Þetta eru allt myndlistarmenn sem Þóra segir hafa nóg að gera í myndlist, en hafi meðfram henni lagt fram ómetanlegt starf í þágu gallerísins. Þá hafi myndlistarnemarnir Þorbjörg Jónsdóttir og Auður Jörundsdóttir aðstoðað við starfsemina og Særún Stefánsdóttir myndlistarmaður hafi starfað með galleríinu síðastliðna mánuði.

Í þriðja sinn sem Gallerí Hlemmur sótti um framlag til Reykjavíkurborgar hækkaði það enn um 100 þúsund, og var því orðið 400 þúsund krónur. "Við vorum búin að starfa í rúm þrjú ár og galleríið búið að öðlast gott orðspor. Þess vegna bjuggumst við við að framlagið myndi hækka næsta ár, en eina fordæmið sem við vissum um var að i8 gallerí hafði fengið 800 þúsund króna framlag eftir nokkurra ára farsælt starf og við treystum því að við værum búin að sanna okkur og trúðum því að borgin myndi meta okkar starf á að minnsta kosti 800 þúsund. Það hefði þýtt að ekki þyrfti að borga með rekstrinum úr eigin vasa, en eins og allir vita eru eiginvasapeningar dýrt fjármagn, því það eru peningar sem búið er að borga skatta og skyldur af, og einstaklingar fá ekki skattaafslátt vegna framlags til menningarmála."

Í fjórða sinn þegar galleríið sótti um framlag frá menningarmálanefnd Reykjavíkur fékk það 400 þúsund krónur, sömu upphæð og á árinu á undan. "Í fyrsta sinn stóð framlagið í stað á milli ára, einmitt þegar við héldum að það myndi hækka verulega, og það var eiginlega rothöggið. Á þeim tíma ákvað ég að hætta rekstri sýningarsalarins ef ekki tækist að fjármagna starfsemi ársins í ár með viðunandi hætti, þar með talið að ráða starfsmann í vinnu. Ég hætti að bóka sýningar en þær eru að öllu jöfnu bókaðar ár fram í tímann, og einbeitti mér að næstu umsókn til Reykjavíkurborgar, en nú var í fyrsta sinn möguleiki fyrir okkur að sækja um samstarfssamning til þriggja ára, ásamt því að leita til menningarsjóða fyrirtækja."

Að sögn Þóru kostaði rekstur gallerísins árið 2002 um það bil 1.330.000, sem var greiddur með 400 þúsund króna framlagi frá Reykjavíkurborg, 330 þúsund króna þátttökugjaldi listamannanna, og 600 þúsund króna framlagi frá henni sjálfri. Fyrir utan þessar tölur er allur kostnaður og 150 þúsund króna ferðastyrkur frá Menntamálaráðuneytinu vegna þátttöku listamanna í samstarfsverkefni Gallerí Hlemms og Közelítes gallerí í Pécs í Ungverjalandi. Hún segir tölur ársins 2003 munu líta aðeins betur út vegna þess að þá tókst að selja nokkur verk og myndlistarþjónustu. Hins vegar hafi þátttaka gallerísins í Listakaupmessunni í Stokkhólmi kostað sitt. Þóra segir að lágmarkskostnaður við rekstur gallerísins eins og það hefur verið, með viðbættum hálfum starfsmanni og niðurfellingu þátttökugjalds listamanna sé um 4 milljónir. "Þetta var þó ekki sú upphæð sem ég lagði til grundvallar í fjárhagsáætluninni, því það hefði þýtt að ekki hefði verið hægt að taka nein skref í þá átt að bæta faglegu vinnuna. Ég er einnig búin að sannreyna að hálfur starfsmaður er of lítið til þess að halda utan um starfið og sinna þeim verkefnum sem fyrir liggja. Það myndi kalla á áframhaldandi sjálfboðavinnu og þar að auki tel ég að starfsemi okkar á Hlemminum eins og hún var og hefur verið sé ekki eins bráðnauðsynleg núna eins og hún var í upphafi vegna breyttra aðstæðna eins og ég minntist á áður. Hins vegar tel ég það vera brýnt verkefni á myndlistarsviðinu að auka fagmennsku og metnað, vinna betur og hlú að myndlistarmönnunum okkar og taka af þeim hina tímafreku og sértæku vinnu sem felst í undirbúningi og framkvæmd sýninga þeirra og kynningarmálum."

Í sumar vann Þóra að gerð viðskiptaáætlunar fyrir Gallerí Hlemm með leiðsögn frá Impru, Nýsköpunarsjóði og fékk Magnús Gestsson verðandi doktor í safna og gallerífræðum til að lesa yfir og gera athugasemdir við. Í áætluninni er skilgreint hugmyndafræðilegt líkan gallerísins sem "non profit" en jafnframt er gert ráð fyrir markaðsstarfsemi með það að markmiði að starfsemin standi undir sér. Í áætluninni er gert ráð fyrir að markaðssetja samtímamyndlist til einstaklinga og fyrirtækja, samtímis því að selja hinu opinbera myndlistarstarfsemi, sem felst í aðgengi almennings að myndlistaratburðum og sýningum.

Bjartsýnisáætlun Þóru fyrir Gallerí Hlemm hljóðar upp á 12 milljónir á ári og miðast þá við að húsnæðið yrði stækkað um helming til að hægt verði að koma upp skrifstofuaðstöðu, en svartsýnisáætlunin hljóðar upp á 8 milljónir. Þóra sótti um 4 milljóna árlegan styrk til þriggja ára til borgarinnar þegar auglýst var eftir samstarfssamningum á sviði menningarmála. Einnig kynnti hún hugmyndir sínar fyrir menningarsjóði stórs fjármálafyrirtækis og sótti um samstarf við það. "Menningarsjóðurinn sem ég átti í viðræðum við var mjög áhugasamur og virtist líklegur til að fara í samstarf, en þurfti eðlilega að leggja málið fyrir nefnd. Nefndin dró að funda um menningarframlög og loks þegar þeir gerðu það þá ákváðu þeir að styrkja bara eitt verkefni og það var ekki á sviði myndlistar. Tíminn var að renna frá mér, ekki þótti mér eðlilegt að vera að reyna að selja sömu hugmyndina á mörgum stöðum í einu. Það fór að styttast í síðustu sýningar og yfirvofandi lokun óhjákvæmileg ef ekki fyndist samstarfsaðili. Ýmsir góðir aðilar höfðu samband við mig, vildu hjálpa til og gáfu góð ráð, og aðrir fóru á stúfana að finna styrktaraðila fyrir galleríið, meðal annars Sigurjón Sighvatsson kvikmyndagerðarmaður sem hefur hjarta fyrir samtímamyndlist, hann var búinn að finna samstarfsaðila, sem dró sig svo til baka á síðustu stundu vegna ófyrirsjáanlegra ástæðna. Sá styrkur hefði þó ekki nægt til að bjarga stöðunni einn og sér. Á fundi sem ég átti við Stefán Jón Hafstein sagði ég honum að ef framlag borgarinnar yrði minna en 2 milljónir myndi ég afþakka það vegna þess að ég treysti mér ekki til að skuldbinda mig í 3 ár með slíka upphæð. Það er skemmst frá því að segja að Stefán Jón hringdi í mig og sagði að ekki væri mögulegt að leggja fram 2 milljónir, það yrði minna og hvort ég myndi afþakka, sem ég gerði af fyrrgreindum ástæðum."

Þóra segir að það megi ekki álíta að hún kenni Menningarmálanefnd Reykjavíkur um að Gallerí Hlemmi sé nú lokað, því það er Reykjavíkurborg sem þó hefur lagt til þann eina rekstrarstyrk sem galleríið hefur fengið gegnum árin. Án þess framlags hefði galleríið aldrei getað starfað svo lengi, og líklega hefði hún fengið framlag til rekstursins í ár, þá upphæð sem hún hefði verið sátt við í fyrra, en það var bara ári of seint, og kveðst hún vilja nota tækifærið nú og þakka Reykjavíkurborg fyrir veittan stuðning hingað til sem og, vonandi, í framtíðinni.

"Það er ekki bara borgarinnar að efla og styrkja starfsemi af þessu tagi, ég tel að tími sé komin til að Menntamálaráðuneytið setji á stofn sjóð fyrir framsækin og metnaðarfull tilraunagallerí, sambærilegan við þann sjóð sem áhugaleikhús geta sótt í með sína starfsemi. Ég hef þá trú að Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra sé það metnaðarfull í starfi að hún taki það upp hjá sjálfri sér án þess að myndlistarmenn fari í baráttu og þrýstiaðgerðir, að vega og meta stuðning ríkisins við menningu og búa myndlistinni sömu möguleika til starfs og þroska í og öðrum listgreinum í landinu. En það er alveg augljóst mál að myndlist kostar peninga og við verðum að ákveða hvort við viljum hana eða ekki."

Í viðskiptaáætlun Þóru eru skilgreind markmið og hlutverk Gallerí Hlemms, sem eru margþætt og taka til fleiri verkefna en hingað til hafa verið unnin. "Þess vegna má segja, að vegna aðstæðna, verði skipt um áherslur í starfseminni. Ég loka sýningarsalnum en mun halda áfram starfseminni sem gallerí án húsnæðis, vinna að listpólitík í samvinnu við aðra í greininni og leggja mikla áherslu á að bæta inn efni og þétta vefsíður gallerísins, ásamt því að vinna að markaðsmálum."

Gallerí Hlemmur hefur frá upphafi haldið úti vefnum hlemmur.is sem Sigurður Magnússon kerfisfræðingur og eiginmaður Þóru hefur haldið utanum og séð um uppfærslur á. Vefsíðan fékk styrk frá Menntamálaráðuneytinu í tíð Björns Bjarnasonar. Einnig, fékk Gallerí Hlemmur verkefnastyrk frá Myndstefi í fyrra til þess að þýða texta síðunnar yfir á ensku. "Það virðist vera aðgengilegra að fá framlög til einstakra verkefna, frekar en til reksturs samfelldrar starfsemi á ársgrundvelli, við getum nýtt okkur það í þessari stöðu sem við erum í núna, en að sjálfsögðu er möguleiki á því að ég finni áhugasama samstarfsaðila úr viðskiptalífinu, eða þeir mig, einnig gætu framlög til myndlistarstarfsemi aukist, þá væri ekkert því til fyrirstöðu að opna Gallerí Hlemm á ný."

Snýst ekki um að selja myndir á vegg

"Myndlistin í dag snýst ekki um það að hengja myndir upp á vegg og selja þær, þótt það sé vissulega einn af möguleikum myndlistarinnar, þetta er ekki svo einfalt. Það er mikið talað um það nú til dags að við Íslendingar þurfum að vera í takt við það sem best gerist erlendis, en þá þarf það að vera hluti af "pakkanum" að hlú vel að því sem er gert hér heima og búa myndlistinni sambærileg skilyrði og í þeim löndum sem við viljum vera í takt við. Við Íslendingar eigum óvenju breiðan hóp hæfileikaríkra og vel menntaðra myndlistarmanna sem þurfa hvatningu í formi möguleika á afkomu, möguleika á faglegu umhverfi og viðurkenningu. Mín skoðun er sú að það þurfi að tryggja að þessir möguleikar séu fyrir hendi fyrir þá sem virðast skara framúr hverju sinni. Við verðum að byrja á því að meta sjálf myndlistina sem verðmæti, en það hlýtur að vera undirstaðan ef við viljum að velgengni íslenskrar myndlistar verði að veruleika hér heima sem úti í heimi. Það er sama lögmál með toppa í myndlist eins og með toppa á pýramída, það verður að vera undirstaða undir toppnum.

Verðugt að styðja frjálsa sköpun

Þóra segist verða vör við mikla almenna vakningu og hugarfarsbreytingu, og telur að á allra næstu árum eigi aðstæður myndlistarinnar eftir að batna til muna, og uppskerutímabil fylgja í kjölfarið. Hún segir sýningu Listasafns Reykjavíkur á verkum Ólafs Elíassonar hjálpa mikið til. "Slík sýning styður við þessa hugarfarsbreytingu. Allt í einu á þjóðin alþjóðlega myndlistastjörnu, áhugi hennar er vakinn og hún fyllist stolti og vill meira. Þarna kemur svo skýrt fram að myndlist kostar peninga og vinnu. Eftir að einstaklingur úr viðskiptalífinu, Björgólfur Thor Björgólfsson styrkti sýninguna sérstaklega, held ég að það verði hvetjandi fyrir aðra í hans geira að horfa í sömu átt. Það bætir ímynd manna og ímyndin er mikilvæg. Ég held að einstaklingar og fyrirtæki séu í æ ríkari mæli að koma auga á þetta, að það séu fólgin ákveðin gæði í því að styrkja myndlist. Auðvitað skiptir máli hver styrktur er og hvernig. Ég held að það hljóti að vera glæsilegt fyrir einstakling eða fyrirtæki að tengja nafn sitt listum, og verðugt og viðurkennt að styrkja frjálsa sköpun. Vert er að minnast á annan einstakling úr viðskiptalífinu Gunnar Dungal í Pennanum sem hefur undanfarin ár stutt myndarlega við unga myndlistarmenn með myndlistarverðlaunum í nafni Pennans og kaupum á verkum. Með því er hann að leggja vísi að samtímalistasafni í einkaeigu sem er frábært og til eftirbreytni. Hvað fyrirtæki varðar minnist ég samstarfssamning Íslandsbanka við Nýlistasafnið á undangengnum árum og nýlegasta dæmið er samstarf Landsbankans við hið upprennandi og framsækna gallerí Kling og Bang. Þegar vel tekst til í slíku samstarfi, þá hagnast allir aðilar."

Þóra segir að fyrstu merki þess að Íslendingar hafi selt sjálfum sér þá hugmynd að verðmæti séu fólgin í samtímalistinni séu að koma í ljós og eigi eftir að virka sem vítamínsprauta inn í greinina.

Fjárfesting í íslenskri samtímamyndlist

Þóra telur að faglegt umhverfi í greininni sé undirstaða þess að hægt sé að markaðssetja og verðmeta samtímalist, því augljóslega verði þeir sem hyggjast fjárfesta á þessu sviði að hafa aðgang að faglegu mati verka og ráðgjöfum innan greinarinnar eins og í öllum öðrum viðskiptum.

"Hvað sjálfa mig varðar lít ég ekki á framlag mitt með starfsemi Gallerí Hlemms sem tap á tíma og fjármunum, miklu heldur lít ég á að ég hafi sjálf valið að fjárfesta í reynslu og þekkingu á þessu sviði. Ef ég myndi vinna peninga í lottói þá hef ég skýrar hugmyndir hvernig ég myndi ávaxta þá, ég mundi fjárfesta í íslenskri samtímamyndlist, ekki bara af menningarástæðum, heldur tel ég mig hafa þá þekkingu núna að geta veðjað á hvaða verk hvaða myndlistarmanna séu lykilverk eða komi til með að hækka í verði. Þá held ég að íslenskur myndlistamarkaður eigi eftir að verða áhugaverður og öruggur fjárfestingarkostur á komandi árum, öruggur vegna þess að þótt listaverk hækki kannski ekki í verði, þá stendur það alltaf fyrir sínu, heldur áfram að vera til og er hluti af menningarsögu en eyðist ekki upp og verður að núlli. Ég er að átta mig á því núna, að ef ég get selt sjálfri mér þessa hugmynd þá geti ég selt hana fleirum."